زمان تقریبی مطالعه: ۱۲ دقیقه

مریم میرزاخانی؛ زنی که با هندسه، ریاضیات را انسانی‌تر کرد

مقدمه

۲۲ اردیبهشت‌ماه، سالروز تولد نابغه‌ای است که جهان علم را تحت‌تأثیر قرار داد: مریم میرزاخانی. این روز، به پیشنهاد انجمن جهانی ریاضیات، به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شده؛ تا هم یاد او زنده بماند و هم راهش الهام‌بخش دختران و زنان علاقه‌مند به علم باشد.

کودکی، خانواده و آغاز درخشش

مریم در سال ۱۳۵۶ در تهران متولد شد. پدرش مهندس برق و مادرش خانه‌دار بود. او در خانواده‌ای کتاب‌دوست رشد کرد و خیلی زود علاقه‌اش به تفکر و مسئله‌حل‌کردن را نشان داد. دوران ابتدایی و راهنمایی را در مدرسه گذراند، اما نقطه عطف مسیر علمی‌اش، ورود به دبیرستان فرزانگان تهران بود؛ جایی که استعدادهای درخشان ایران گرد آمده بودند.

المپیاد و درخشش جهانی

میرزاخانی در سال ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ در المپیاد جهانی ریاضی شرکت کرد و دو مدال طلای جهانی کسب کرد؛ یکی با نمره کامل. او اولین دختر ایرانی بود که در این سطح از المپیاد ریاضی درخشید و افق جدیدی را برای دختران ایرانی گشود. استعداد، پشتکار، و عشق او به ریاضی از همان نوجوانی زبان‌زد بود.

از شریف تا هاروارد؛ مهاجرت علمی

پس از پایان دبیرستان، وارد دانشگاه صنعتی شریف شد و در آنجا به سرعت در حلقه نخبگان علمی قرار گرفت. بعد از چند سال، برای ادامه تحصیل به دانشگاه هاروارد رفت و در آنجا دکترای خود را تحت نظر ریچارد کان، یکی از بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان جهان، دریافت کرد. موضوع پایان‌نامه‌اش در حوزهٔ سطوح هذلولی، فضاهای مدولار و دینامیک هندسی بود؛ حوزه‌ای بسیار تخصصی اما زیبا.

نبوغ در سطوح هذلولی

تحقیقات میرزاخانی روی هندسه و دینامیک سطوح، ترکیبی از تفکر تجریدی، بصری و عمیق بود. او درک جدیدی از مسیرهای بسته روی سطوح ریمانی ارائه داد. دستاوردهای او در این حوزه برای نخستین بار ارتباط میان جبر، توپولوژی و هندسه را به شکلی نوین نمایان کرد.

مدال فیلدز؛ شکستن سقف‌های شیشه‌ای

در سال ۲۰۱۴، مریم میرزاخانی به عنوان اولین زن و اولین ایرانی موفق به کسب مدال فیلدز شد—جایزه‌ای که معادل نوبل در ریاضیات است. دریافت این مدال، فقط یک افتخار علمی نبود، بلکه شکستن یک تابوی تاریخی بود؛ چرا که پیش از او هیچ زنی به چنین جایگاهی دست نیافته بود.

زندگی شخصی و نگاه انسانی

مریم در کنار پژوهش‌های سنگین علمی، زندگی شخصی بسیار آرام و متواضعانه‌ای داشت. او با یک دانشمند کامپیوتر ازدواج کرد و مادر یک دختر به نام «آناهیتا» بود. همواره می‌گفت بزرگ‌ترین لذت زندگی‌اش، حل مسئله است، اما هم‌زمان، عاشق ادبیات، تاریخ و گفتگوهای عمیق فلسفی بود.

فروتنی، واژهٔ همیشگی

او از شهرت گریزان بود. با وجود اینکه در اوج شهرت علمی قرار داشت، از هرگونه نمایش و هیاهو پرهیز می‌کرد. سبک تفکرش ترکیبی از صبر، شک، شهود و رؤیا بود. او می‌گفت: «هر بار که وارد مسئله‌ای می‌شوم، مثل این است که وارد جنگلی ناشناخته‌ شده‌ام». او ریاضیات را همچون ادبیات، زبانی برای درک جهان می‌دید.

درگذشت و سوگی جهانی

مریم در سال ۱۳۹۶ و در ۴۰ سالگی بر اثر سرطان درگذشت. مرگ زودهنگام او جامعه علمی جهان را در شوک فرو برد. او تنها ۴۰ سال عمر کرد اما میراثی ماندگار از خود به جا گذاشت. دانشگاه‌ها، بنیادها، و کنفرانس‌های علمی بسیاری در جهان به نام او نام‌گذاری شدند و روز تولدش به عنوان نماد جهانی زنان در ریاضیات ثبت شد.

الهام برای نسل‌ها

نام مریم میرزاخانی در ذهن بسیاری از دختران ایرانی، نماد امکان است؛ نماد جسارت، خلاقیت و مقاومت در برابر محدودیت‌هاراه او هنوز ادامه دارد؛ نه فقط در مقاله‌ها و نظریات، بلکه در نگاه پر امید دانش‌آموزانی که مسئله‌ای را با هیجان حل می‌کنند و رویاهای علمی در سر می‌پرورانند.

سخن پایانی

مریم میرزاخانی، تنها یک ریاضی‌دان نبود. او زنی بود که با ذهنی درخشان، قلبی فروتن و انسانی بی‌ادعا، علم را به ادبیات و هندسه را به معنا پیوند زد. در روز جهانی زن در ریاضیات، یاد او را گرامی می‌داریم و باور داریم که در هر دختری که جرئت فکر کردن دارد، نوری از او می‌درخشد.

کتابسرای پدرام؛ همراه اندیشه‌ورزی، الهام، و یاد بزرگان علم